Pinoy Mental Health Blog

Sino-sino ang may karapatan magkaroon ng PWD ID?

————————————————————————————————–

Para sa mga taong nakakaranas ng mga Mental Health Conditions (Karamdamang Pang-kaisipan), marami ang nagtatanong kung maari ba silang makakuha ng Medical Certificate/Abstract para manging supporting document upang makahingi sila ng PWD ID. Maraming mga impormasyon ang kailangan malaman tungkol sa bagay na ito.

• Ang karamdaman/kondisyon ko ba ay qualified para magkaroon ng PWD ID?
• Ano ba ang psychosocial disability?
• Ano ang mga karapatan o benepisyo ng taong may PWD ID?
• Saan at paano ako mag-aapply?

1. Ano karamdaman o kondisyon ko ba ay qualified para magkaroon ng PWD ID?

Sa kasalukuyan, sa ating bansa, walang panuntunan (criteria) para ispesipiko na masabi kung anong mga karamdaman na pang-kaisipan o lala (severity) ng mga ito na maaring ma-deklara na disabled. Dahil dito, sa susunod na convention ng mga psychiatrist, ito ay pag-uusapan at pag-meemeetingan upang magkaroon ng pamantayan at uniformity sa pag-issue ng medical certificate for psychosocial disability.

Ang ilan sa mga hindi opisyal na pamantayan na ginagamit ng doktor sa pag-assess kung ang isang tao ay may psychosocial disability ay:

Global Assessment of Functioning (GAF) | Wiki Link |

Personally at bilang propesyonal, dahil walang panuntunan, ginagamit ko ang score na 51 pababa bilang na maaaring ma-konsidera na may psychosocial disability.

Sa pagsalin sa Pilipino:

51-60 Katamtamang mga Sintomas – Katamtamang kapansanan sa  sa pakikisalamuha, trabaho o eskwela (halimbawa: kaunti ang kaibigan, parating nagkakaproblema sa mga katrabaho)

41-50 Seryosong mga sintomas (suicidal, malalang obsessional na mga ritwal) o seryosong kapansanan sa social, trabaho o eskwela (walang kaibigan, hindi mapanatili ang trabaho/parating natatanggal, o hindi talaga makapagtrabaho)

31-40 Kaunting problema sa pagtanggap ng realidad at hirap makipag-usap (illogical, hindi maintindihan, kakaiba ang pananalita, hindi maalagaan ang sarili, hindi makapagtrabaho)

21-30 Halos lahat ng kinikilos ay dulot ng mga delusyon, bulong o, malalang kapansanan sa komunikasyon, pagdedesisyon, o hindi na maka gawa kahit mga simpleng bagay (halimbawa: nasa kama lang buong araw)

11-20 Kaunting panganib na masaktan ang sarili o iba dahil hindi alam ang ginagawa o suicidal o bayolente o wala talagang kakayanan na makipag komunikasyon, paminsan-minsan na hindi mapangalagaan ang pansariling kalinisan

1-10 Lubos na panganib na masaktan ang sarili o ibang tao, madalas na hindi napapangalagaan ang sariling kalinisan.

Malinaw naman siguro kung bakit ang score na 50 pababa ay maaring i-consider na psychosocially disabled.

Sa bagong DSM-5 (ito ay libro kung saan nakikita ang mga pangalan at depinisyon ng mga mental health conditions) merong bagong scale o sukatan na ginagamit para masukat ang disability. Ito ay ang WHODAS 2.0 o WHO Disability Assessment Scale | Link |

Sa aking palagay, ang score na equivalent sa moderate at mas malala pa ay ang maari ring masabing psychosocially disabled.

TANDAAN, hindi base ang pagkadeklara ng psychosocial disability sa ilang mga diagnosis ng mental health conditions kungdi sa level ng functionality ng mga taong dumadanas dito.

Ang mga karaniwang mga karamdaman na nabibigyan ng psychosocial disability ay: Intellectual Disability ( Dating Mental Retardation), Severe/Malalang Schizophrenia, Depression at Bipolar.

2. Ano ba ang psychosocial disability?

Ayon sa depinisyon ng UN | Reference | ang psychosocial disability ay naglalarawan sa mga nararanasan ng tao na may kakulangan o kapansanan na may kinalaman sa kanilang kaisipan na nagdudulot upang mawala/mabawasan ang kakayanan nila na makapag-isip ng malinaw, mapangalagaan ang sarili, at pamahalaan ang kanilang buhay. (Ako lamang ang nag-salin nito)

Maaring uriin ang psychosocial disability bilang: permanente o temporary at Lubos o Bahagya.

• Complete Permanent (Permanente at Lubos na Kapansanan) – halimbawa: severe intellectual disability, severe autism, disorganized schizophrenia
• Complete Temporary (Pansamantala pero Lubos Kapansanan) – halimbawa: acute severe manic episode ng Bipolar, severe depressive episode ng Major Depressive Disorder
• Partial Permanent (Permanente pero bahagysang Kapansanan) – halimbawa: Bipolar in remission, Dysthymia (Subclinical depresion)
• Partial Temporary (Pansamantala at bahagyang Kapansanan) – halimbawa: Adjustment, Trauma

Sa kasalukuyan, hindi required na uriin kung anong uri ng kapansanan ang meron ang pinagkakalooban ng PWD ID, dahil dito, karaniwan, nagiging permanent disability ID ang naibibigay sa mga tao samantalang may mga ilan na pansamantala lang ang kanilang kasalukuyang kalagayan at dapat lang na baguhin ang kanilang mga estado at karapatan. Ako ay naniniwala na dapat higpitan ang pag-issue at tagal ng validity ng PWD ID upang maproteksyonan ang mga taong talagang deserving ng karapatan ng PWD ID.

3. Ano ang mga karapatan o benepisyo ng taong may PWD ID? | Reference |

Depende sa lugar, minsan may dagdag na benepisyo. Ang ilan sa importanteng mga benepisyo ay:

• 20% discount sa gamot
• 20% sa kainan
• 20% sa transportasyon
• 20%  sa mga piling grocery items
• VAT Exempted sa ilang bilihin
• Automatic Philhealth enrollment
• Express Lanes sa mga pila
• Libre sa parking sa ilang QC Malls

4. Saan at paano ako mag-aapply?

Magpunta sa inyong attending doktor, madalas kailangan iyong nakakita na sa inyo ng matagal. TANDAAN: Hindi mag-iissue ang doktor ng medical certificate para sa kapansanan sa pag-iisip na isang beses lang kayo nakausap.

Dalhin ang Medical Certificate sa Barangay at kumuha ng Barangay Certificate at tanungin ang mga susunod na hakbang.

Dalhin ang mga dokumento at 2 piraso na 1×2 ID Picture sa munisipyo/city hall/DSWD at magfill up ng form.

WALANG BAYAD ANG APPLICATION!

Sa kasalukuyan, kada 3 taon ang renewal ng PWD ID.

============

Karagdagang Sangunian (References):

• Psychosocial Disability sa Trabaho
• PWD Philippines
• National Council for Disability Affairs

============

PAALALA at DISCLAIMER : Sa layuning maging payak at simple ang mga paliwanag dito, ang references na ginamit ko ay kung maari ay simple rin katulad ng wikipedia. Ang impormasyon dito ay hindi para sa mga propesyonal. Maaring na-oover simplify minsan ang mga paliwanag upang ito ay maadaling maintindihan. Pasintabi po.

============

Sulat ni:
Christopher P. Alipio, MD, DSBPP
Psychiatrist
Centuria Medical Makati
Amang Rodriguez Memorial Medical Center
Veterans Memorial Medical Center

The (Financial) Burden of Mental Health Care in the Philippines

Sensitibong topic parati at madalas nahihiya ang mga tao na magtanong kung magkano ba talaga ang kailangan para mapangalagaan ang kanilang kalusugang pang-kaisipan(Mental Health). Madalas, ako mismo ang nagbribring up at direktang nagtatanong kapag patapos na ang unang konsultasyon, at naibahagi ko na ang nirerekomenda kong strategy ng gamutan, kung ang gamot ba na aking napili ay “affordable” para sa pasyente.

Magkano ba talaga ang kailangan para makapagpacheck-up ng mental health. Ang simpleng sagot: DEPENDE sa setting.

Konsultasyon

• Private Consultation: Depende sa lugar, mura na ang 1,000 pesos na unang konsulta at 700 na follow-up. Karaniwan nasa mga 2,500 average para sa isang oras.
• NGO: Katulad ng PMHA (Philippine Mental Health Association sa East Avenue) Meron silang social worker na titimbang ng kakayanan mo magbayad.
• Government OPD: Minimal na bayad (300-100 or less) o madalas libre.
  • Aling Government hospitals ang may mura/libreng mental health professionals o Psychiatry Units?
    • PGH – Philippine General Hospital
    • Jose Reyes Memorial Medical Center
    • National Center for Mental Health
    • Rizal Medical Center
    • Quirino Medical Center
    • Amang Rodriguez Memorial Medical Center
    • Cavite Center for Mental Health
    • Quezon City General Hospital
  • Mga Private Teaching Hospitals na may out patient services (mura/minimal fee) – Tandaan: may mga trainee na doktor (intern/medical clerks/residents) na magiinterview sa iyo sa mga Private Teaching Hospitals. Huwag mangamba, sila ay sinusupervise ng mga consultants/senior residents. Walang magiging magaling na doktor kung hindi sila magsasanay, isipin na ikaw ay nagbabahagi ng kaalaman sa kanila.
    • UST
    • UERM Memorial Medical Center
    • The Medical City
    • FEU-NRMF

Nakakalungkot lang kung minsan na ang mga taong may kapasidad naman magbayad at nakakagastos para sa mga bagay na mukhang di naman kasing importante ng kanilang Mental Health, ay umaagaw ng oras sa mga totoong indigent na pasyente sa mga government OPD. Sila pa karaniwan ang kumakain ng maraming oras kumpara sa mga totoong nangangailangan ng libreng serbisyo ng gobyerno.

Mga Gamot

Marami ang nangangamba na mahal ang gamot na para sa depression, o schizophrenia, at iba pang mental health conditions. Marahil, totoo ito sa puntong, kadalasan kinakailangan na inumin ng matagal na panahon (buwan) o minsan gawing maintenance ang mga gamot na ito, ngunit, ang kadalasan kong sinasabi sa aking mga pasyente: “Ano ba ang halaga ng iyong Peace of Mind?” Isa pa, marami ng available na Generic brands na epektibo naman at ligtas. Sinasabi ko rin nga sa aking mga pasyente: “Minsan mas hiyang pa ang isang tao sa mas affordable na brand. Que colgate o happee toothpaste pareho lang pong nakakalinis ng ipin.”

Mga halimbawa ng mga gamot:

• Antidepressant/Anti-anxiety: Branded: higit sa 50 pesos ang isa, Generic: 19 pesos ang pinakamurang alam ko.
• Antipsychotic (new generation): Branded: higit sa 70 pesos ang isa, Generic: 40 pesos
• Antipsychotic (old generation halimbawa: laractyl, thorazine): mura lang, generic minsan less than 10 pesos, malakas ang side-effect.
• Antipsychotic injectible/depot: bisa ay mula 2 linggo hanggang isang buwan o higit: mula sa 100+ pesos (lumang klase) hanggang sa 10,000 pesos higit pa sa new generation (Sustenna).
• Mood Stabilizer: Branded: higit 60 pesos ang isa, Generic merong nasa mga halagang 20 pesos lang.

Importante ring malaman ng mga pasyente at kamag-anak na pwedeng humingi ng tulong para sa gamot sa mga iba’t-ibang ahensiya katulad ng DSWD, PCSO, o mga lokal na pamahalaan. Namamahagi sila ng voucher na pwede ninyo ibili ng gamot. Kailangan lang ninyo ng medical abstract mula sa inyong mga doktor at certificate of indigency galing sa inyong barangay.

Pahabol na payo: Huwag mahiyang magtanong sa inyong doktor tungkol sa mga halaga ng gamot na nirereseta sa inyo, tanungin kung may mairerekomenda ba na mas affordable at epektibo naman na version. Pag follow-up banggitin kung ano ang brand na nabili niyo o nirekomenda ng pharmacist sa inyong doktor. Magtanong. Hindi po maooffend ang inyong doktor sa mga tanong tungkol sa presyo. Naiintindihan po namin ang kalagayan ng lahat. Trabaho po namin yun.

Edit #1: July 22, 2018

Admission sa Ospital

Kung sa pagkakataon na kailanganin ma-admit para obserbahan o para mapa-hupa ang sumpong ng ibang mental health conditions, karaniwang may gastos din.

• Kuwarto: depende sa klase ng hospital, sa government hospital, maaring ma-cover ng philhealth ang kwarto kung nasa loob pa ng 45 days per year na alloted na libreng room cost. Kung sa private admission o semi-private, magsisimula ito sa mga 700 pesos per day pataas.
• Professional Fee ng doktor: Sa government, maaring malibre, covered ng philhealth. Sa private setting, magsisimula sa 1,000 per day ang charge.
• Gamot habang nasa hospital: Sa government, kung available ang gamot sa hospital, maari rin itong ma-cover ng philhealth. Kung sa private, depende sa hospital, maari itong i-charge sa iyong final bill o pwede ring itanong kung pwedeng bibilhin na lang ang gamot sa labas.
• Custodial Care/Homecare/Pa-alaga: Ang ibang pasyente na may matagal ng karamdaman sa pag-iisip at bumaba na ang functioning ay maari ring ilagak sa isang custodial care facility. Ito ay para makapagtrabaho ang mga kamag-anak, dahil walang maiiwan na kasama nila sa bahay. May mga homecare facility na magsisimula ang bayad sa mga 12-15k per month, kasama ang board and lodging at ang once a month na check-up ng doktor sa loob ng pasilidad, ang mga gamot ay karaniwan naka-atang pa rin sa mga kamag-anak. Sa mas matataas na halaga, maari ring masama na rin ang gamot. Depende rin ito sa mga amenities ng pasilidad. Sa aking mga nakikita, ang mga homecare facilities na nasa mga 25k pataas per month, ay maayos na maayos na ang hitsura. Mga professional ang mga magbabantay sa mga pasyente at rehistrado sa department of health ang mga pasilidad na ito.

–Christopher P. Alipio, MD, DSBPP
Psychiatrist

Sinalin ko sa Tagalog ang Mga Karapatan ng mga Mental Health Patients sa ilalim ng Philippine Mental Health Act:

CHAPTER II
MGA KARAPATAN NG PASYENTE AT IBA PA

Section 5. Mga Karapatan ng Service Users (Pasyente). Ang mga Service Users ay makakatamasa ng pantay at walang halong diskriminasyon na mga karapatang ginagarantiya ng Saligang Batas ng Pilipinas, ng UN Universal Declaration of Human Rights, ng Rights and the Convention on the Rights of Persons with Disabilities, at iba pang mga naaayon na International at Regional Human Rights Conventions and Declarations, kabilang ang mga sumusunod:

1. Kalayaan mula sa social, economic, at political discrimination at stigma, gawa man ng pribado o pampublikong mga tao o institusyon;
2. Maisakatuparan lahat ng karapatang sibil, political, social, religious, at kultural. Pagrespeto ng pansariling katangian, at abilidad na walang bahid na diskriminasyon sa mga kakulangan(disabilities), edad, kasarian, sexual orientation, lahi at tribo, kulay ng balat, lengwahe or dialekto, relihiyon, at kalagayan sa buhay(social status);
3. Karapatan sa makabagong gamutang base sa ebidensiyang mula sa pananaliksik, at pantay na standard at kalidad anuman ang kanilang edad, kasarian, sexual orientation, kalagayan sa buhay, at lahi o tribo;
4. Karapatan sa abot-kayang mahalagang serbisyong pang-kalusugan at pang-lipunan (social services) para maabot ang pinaka-mataas na antas ng pamantayan ng Mental Health;
5. Karapatan sa serbisyong pang Mental Health sa lahat ng antas ng national health care system;
6. Sa pamamagitan ng koordinasyon mula sa iba’t ibang ahensiya at eksperto, mabigyan ng daan sa komprehensibo at magkatugmang gamutan, kasama ang prevention, promotion, rehabilitation, support na naglalayong mapag-tuunan ng pansin ang mga pangangailangang pang-kaisipan;
7. Access sa psychosocial care at clinical treatment sa paraang di mahigpit (restrictive)
8. Makataong pagtrato na malaya mula mag-isang pagkaka-lagak(solitary confinement), torture, at iba pang paraan na malupit, mapanganib, hindi makatao, nakapang-hihiya na mga paraan na hindi base sa scientific na ebidensiya;
9. Access sa aftercare at rehabilitation sa bawat komunidad na naglalayong maibalik ang mga service users(patients) sa kanilang mga tungkulin bilang may silbing mamamayan;
10. Access sa sapat na impormasyon sa mga serbisyong kalusugang pang-kaisipan (Mental Health)
11. Lumahok sa adbokasiya na pang kalusugang pangkaisipan (Mental Health Advocacy), pag-paplano ng mga polisiya, batas, paraan ng pamamahagi ng serbisyo, pag-monitor, pananaliksik, at pagsusuri;
12. Confidentiality sa lahat ng impormasyon, komunikasyon, at records sa ano mang paraan patungkol sa mga impormasyon ukol sa Mental Health ng isang service user(pasyente). Ang mga impormasyon na ito ay hindi maaring masiwalat ng walang nakasulat na pahintulot ng service user o ng kanilang legal na kinatawan (legal representative), liban sa mga sumusunod:
    1. Court Order
    2. May nakasulat na pahintulot ng service user
    3. Isang mapanganib na emergency kung saan ang impormasyon ay makakatulong na mailigtas ang buhay ng service user o ng ibang tao
    4. Ang service user ay isang menor de edad at ang mental health professional ay may hinala na isa siyang biktima ng pag-aabuso
    5. Kailangan ang impormasyon sa isang administrative, civil o criminal na kaso laban sa isang Mental Health Professional
13. Magbigay ng pahintulot (informed consent) bago makatanggap ng gamutan at ang karapatan na bawiin ang pahintulot na iyon sa kahit anong oras. Ang pahintulot na iyon ay dapat na kasama sa record ng pasyente;
14. Makibahagi at lumahok sa pagdedesisyon sa paraan ng gamutan;
15. Makapagtalaga at humirang ng legal representative na kakatawan sa kanila, maliban kung sila ay nalilito o pansamantalang walang kapasidad magdesisyon;
16. Makatanggap at makapagpadala ng komunikasyon sa ano mang paraan at sa makatwirang oras kabilang ang kanilang legal representative at kinatawan mula sa Commission on Human Rights (CHR);
17. Serbisyong legal, mula sa pribado o sa Public Attorney’s Office;
18. Access sa kanilang record maliban kung sa palagay ng Mental Health Professional na makakasama sa service user o sa iba na malaman ang nila ang nilalaman ng kanilang record. Sa pagkakataon na hindi pahintulutan ang service user o kanilang legal representative, maari nila ito iakyat sa Internal Review Board o CHR para mapagdesisyunan;
19. Pagbahagi ng mga karapatan na ito sa loob ng 24 hours ng admission sa paraan na maiintindihan ng nagbabasa
20. Sa sarili o sa pamamagitan ng legal representative na makapag reklamo sa mga serbisyong natanggap, mga pag labag sa mga karapatan, pagkakaconfine ng laban sa loob;

Basahin: RA 11036  Philippine Mental Health Act

=================================

Sinalin sa Filipino (Tagalog) ni Christopher P. Alipio, MD, DSBPP

=================================

Ilan sa mga pelikula na ito ay may tema na tungkol sa mga karamdamang pang-kaisipan. Ilan ito sa mga minumungkahi ko sa mga estudiante ko na panoorin para mapag isipan nila ang mga tungkol sa iba’t-ibang aspeto ng psychiatry at psychology.

Brothers (2009) – Jake Gyllenhaal, Natalie Portman, at Toby Maguire – Istorya tungkol sa isang sundalo na naging prisoner-of-war (POW) sa middle east. Pag balik niya, nakaranas siya ng PTSD o post-traumatic stress disorder. Kitang-kita sa pag-ganap ni Toby Maguire kung ano ang mga nararanasan ng mga taong dumanas ng traumatic life events.

Silver Linings Playbook

Ipagpapatuloy…

Ngayon ay ipinagdiriwang ang World Suicide Prevention Day. Ang Tema ay: Take a Minute, Change a Life!

May katanungan ka ba tungkol sa Pagpapatiwakal (Suicide)? Ipadala sa pinoymhblog@gmail.com