Pinoy Mental Health Blog

The (Financial) Burden of Mental Health Care in the Philippines

Sensitibong topic parati at madalas nahihiya ang mga tao na magtanong kung magkano ba talaga ang kailangan para mapangalagaan ang kanilang kalusugang pang-kaisipan(Mental Health). Madalas, ako mismo ang nagbribring up at direktang nagtatanong kapag patapos na ang unang konsultasyon, at naibahagi ko na ang nirerekomenda kong strategy ng gamutan, kung ang gamot ba na aking napili ay “affordable” para sa pasyente.

Magkano ba talaga ang kailangan para makapagpacheck-up ng mental health. Ang simpleng sagot: DEPENDE sa setting.

Konsultasyon

• Private Consultation: Depende sa lugar, mura na ang 1,000 pesos na unang konsulta at 700 na follow-up. Karaniwan nasa mga 2,500 average para sa isang oras.
• NGO: Katulad ng PMHA (Philippine Mental Health Association sa East Avenue) Meron silang social worker na titimbang ng kakayanan mo magbayad.
• Government OPD: Minimal na bayad (300-100 or less) o madalas libre.
  • Aling Government hospitals ang may mura/libreng mental health professionals o Psychiatry Units?
    • PGH – Philippine General Hospital
    • Jose Reyes Memorial Medical Center
    • National Center for Mental Health
    • Rizal Medical Center
    • Quirino Medical Center
    • Amang Rodriguez Memorial Medical Center
    • Cavite Center for Mental Health
    • Quezon City General Hospital
  • Mga Private Teaching Hospitals na may out patient services (mura/minimal fee) – Tandaan: may mga trainee na doktor (intern/medical clerks/residents) na magiinterview sa iyo sa mga Private Teaching Hospitals. Huwag mangamba, sila ay sinusupervise ng mga consultants/senior residents. Walang magiging magaling na doktor kung hindi sila magsasanay, isipin na ikaw ay nagbabahagi ng kaalaman sa kanila.
    • UST
    • UERM Memorial Medical Center
    • The Medical City
    • FEU-NRMF

Nakakalungkot lang kung minsan na ang mga taong may kapasidad naman magbayad at nakakagastos para sa mga bagay na mukhang di naman kasing importante ng kanilang Mental Health, ay umaagaw ng oras sa mga totoong indigent na pasyente sa mga government OPD. Sila pa karaniwan ang kumakain ng maraming oras kumpara sa mga totoong nangangailangan ng libreng serbisyo ng gobyerno.

 

Mga Gamot

Marami ang nangangamba na mahal ang gamot na para sa depression, o schizophrenia, at iba pang mental health conditions. Marahil, totoo ito sa puntong, kadalasan kinakailangan na inumin ng matagal na panahon (buwan) o minsan gawing maintenance ang mga gamot na ito, ngunit, ang kadalasan kong sinasabi sa aking mga pasyente: “Ano ba ang halaga ng iyong Peace of Mind?” Isa pa, marami ng available na Generic brands na epektibo naman at ligtas. Sinasabi ko rin nga sa aking mga pasyente: “Minsan mas hiyang pa ang isang tao sa mas affordable na brand. Que colgate o happee toothpaste pareho lang pong nakakalinis ng ipin.”

Mga halimbawa ng mga gamot:

• Antidepressant/Anti-anxiety: Branded: higit sa 50 pesos ang isa, Generic: 19 pesos ang pinakamurang alam ko.
• Antipsychotic (new generation): Branded: higit sa 70 pesos ang isa, Generic: 40 pesos
• Antipsychotic (old generation halimbawa: laractyl, thorazine): mura lang, generic minsan less than 10 pesos, malakas ang side-effect.
• Antipsychotic injectible/depot: bisa ay mula 2 linggo hanggang isang buwan o higit: mula sa 100+ pesos (lumang klase) hanggang sa 10,000 pesos higit pa sa new generation (Sustenna).
• Mood Stabilizer: Branded: higit 60 pesos ang isa, Generic merong nasa mga halagang 20 pesos lang.

Importante ring malaman ng mga pasyente at kamag-anak na pwedeng humingi ng tulong para sa gamot sa mga iba’t-ibang ahensiya katulad ng DSWD, PCSO, o mga lokal na pamahalaan. Namamahagi sila ng voucher na pwede ninyo ibili ng gamot. Kailangan lang ninyo ng medical abstract mula sa inyong mga doktor at certificate of indigency galing sa inyong barangay.

Pahabol na payo: Huwag mahiyang magtanong sa inyong doktor tungkol sa mga halaga ng gamot na nirereseta sa inyo, tanungin kung may mairerekomenda ba na mas affordable at epektibo naman na version. Pag follow-up banggitin kung ano ang brand na nabili niyo o nirekomenda ng pharmacist sa inyong doktor. Magtanong. Hindi po maooffend ang inyong doktor sa mga tanong tungkol sa presyo. Naiintindihan po namin ang kalagayan ng lahat. Trabaho po namin yun.

Edit #1: July 22, 2018

Admission sa Ospital

Kung sa pagkakataon na kailanganin ma-admit para obserbahan o para mapa-hupa ang sumpong ng ibang mental health conditions, karaniwang may gastos din.

• Kuwarto: depende sa klase ng hospital, sa government hospital, maaring ma-cover ng philhealth ang kwarto kung nasa loob pa ng 45 days per year na alloted na libreng room cost. Kung sa private admission o semi-private, magsisimula ito sa mga 700 pesos per day pataas.
• Professional Fee ng doktor: Sa government, maaring malibre, covered ng philhealth. Sa private setting, magsisimula sa 1,000 per day ang charge.
• Gamot habang nasa hospital: Sa government, kung available ang gamot sa hospital, maari rin itong ma-cover ng philhealth. Kung sa private, depende sa hospital, maari itong i-charge sa iyong final bill o pwede ring itanong kung pwedeng bibilhin na lang ang gamot sa labas.
• Custodial Care/Homecare/Pa-alaga: Ang ibang pasyente na may matagal ng karamdaman sa pag-iisip at bumaba na ang functioning ay maari ring ilagak sa isang custodial care facility. Ito ay para makapagtrabaho ang mga kamag-anak, dahil walang maiiwan na kasama nila sa bahay. May mga homecare facility na magsisimula ang bayad sa mga 12-15k per month, kasama ang board and lodging at ang once a month na check-up ng doktor sa loob ng pasilidad, ang mga gamot ay karaniwan naka-atang pa rin sa mga kamag-anak. Sa mas matataas na halaga, maari ring masama na rin ang gamot. Depende rin ito sa mga amenities ng pasilidad. Sa aking mga nakikita, ang mga homecare facilities na nasa mga 25k pataas per month, ay maayos na maayos na ang hitsura. Mga professional ang mga magbabantay sa mga pasyente at rehistrado sa department of health ang mga pasilidad na ito.

–Christopher P. Alipio, MD, DSBPP
Psychiatrist

Maraming tao ang nakakaranas ng panandaliang hirap sa pagtulog. Maaring may pagbabagong nangyari kamakailan lang sa buhay, namamahay, o may iniisip.

Iba’t ibang klase ang hirap sa pagtulog. Pwedeng: (1) hirap makatulog, pero pag nakatulog na tuloy tuloy na; (2) parating nagigising (tulog manok); o (3) nagigising ng madaling araw tapos di na makabalik sa pagtulog. Pwede ring kombinasyon ng mga ito at iyon ay minsan nangangahulugang, buong gabi ka ng di makatulog.

Maari ring ang problema ay na-iba ang iyong “body clock.” Sa umaga ka na nakakatulog.

Ito ay mga bagay na itatanong sa iyo kung ikaw ay komunsulta sa isang sleep specialist na internist o isang psychiatrist.

Ano ang maari kong gawin para maka-huli ng tulog ng hindi pumupunta sa doktor?

Pagbutihin ang iyong “sleep hygiene.” Ito ay mga habits, o gawi natin bago matulog na dapat ay papagbutihin.

• Iwasan matulog/umidlip sa umaga.
• Mag set ng regular na schedule ng pagtulog at pag-gising kahit na weekend dapat pareho ang oras ng iyong gising.
• Iwasan uminom ng kape, softdrinks, o cobra sa gabi. Pinapayo ko karaniwan sa mga pasyente ko na huwag na uminom ng mga ito lampas ng alas-kwatro ng hapon.
• Magkaroon ng regular na exercise.
• Huwag kumain ng marami bago matulog. Kung maghapunan o mag late-snack, iwasan humiga agad, magpalipas ng dalawang oras bago humiga dahil ito ay magdudulot ng heart burn o GERD.
• Dapat maliwanag ang bahay sa umaga (natural na liwanag).
• Dapat madilim at medyo malamig ang kwarto o lugar ng tulugan.
• Iwasan magkut-kot ng cellphone/tablet sa kama.  Sindihan ang “blue light filter” ng iyong cellphone kung gabi. Ang blue light ay nagpapa-gising ng utak.
• Huwag “magpa-antok” sa kama. Sa silya o sa sahig mag-pa antok (mag-basa ng libro) kapag inaantok na o handa na matulog, tsaka lang lumipat sa kama. Mas maganda kung walang TV sa kwarto. Ituring na ang kama ay gagamitin lang sa pagtulog at romansa. Huwag kumain o gumawa ng iba pang bagay sa ibabaw ng kama.

Pwede ba akong uminom ng gamot?

Pwede uminom ng melatonin (sleepasil), iterax, o diphenhydramine kahit hindi kumonsulta. Ito ay mga over-the-counter na gamot.

Kailan dapat pumunta sa doktor?

• Ilang araw ka ng hirap matulog at kahit gawin ang mga paraan sa itaas o uminom ng gamot na nabanggit, hindi ka parin makatulog.
• Ang insomnia mo ay nagdudulot na ikaw ay maging irritable o hindi maka-gawa ng mga dati mong gawain sa opisina, bahay o eskwela. (Apektado ang iyong “functionality”).

Paalala

• Habang tayo ay nagkaka-edad, sadyang umiikli ng bahagya ang ating pag-tulog. Malalaman mo kung ito ay insomnia sapagkat iniinda mo ito. Kung pakiramdam mo ay hindi ka naman pagod at sapat ang tulog mo, baka nga iyon talaga ang haba ng tulog na kailangan ng iyong katawan. Kung ikaw ay nag-dududa, kumonsulta sa doktor.
• Kung ang insomnia ay isang komplikasyon ng isang mental health issue tulad ng depression, bipolar, o schizophrenia, maaring hindi ito madala ng mga paraan sa itaas at kinakailangang gamutin talaga. Madalas, isang tanda(sign) ito na susumpungin na ang tao o nag-rerelapse. Kumonsulta agad sa doktor.

================================================
Likha ni :
Christopher P. Alipio, MD, DSBPP
Acute Psychiatric Unit
Amang Rodriguez Memorial Medical Center
================================================
May katanungan ka ba tungkol sa mga Mental Disorders o Mental Health? Ipadala sa pinoymhblog@gmail.com at subukan natin sagutin at talakayin.
================================================

Under Construction.

Ano ang mga karaniwang ginagamit na gamot at ano ang mga mabuti at di mabuti (side effects) na naidudulot nila?

Paalala: ang layunin ng akda na ito ay magkaroon ng kaalaman ang mga taong may karamdamang pang-kaisipan at kanilang mga caregivers, hindi para gawin silang eksperto sa mga psychiatric medications.

Mga Grupo ng Psychiatric Medications

Ang mga psychiatric medications ay maigrugrupo sa ilang pamilya. Ngunit (at importante itong maintindihan) hindi nangangahulugan na ito ay maari lamang gamitin sa ganoong pamilya rin ng mga karamdaman. Bakit? Ang mga gamot ay kumakabit sa mga bahagi ng utak na parang susian (ang gamot ang susi) o keyhole upang ibukas ang pinto o isara ang pinto para dumaloy ang signal. Ang mga susian na ito sa utak ay tinatawag na receptors. Ang ibat ibang klaseng susian na ito ay nagkalat sa utak. Minsan ang ibang gamot ay kaya rin kumabit sa susian ng ibang sakit kaya sila rin ay ginagamit.

Ang mga grupo ng gamot na ating tatalakayin ay:

• Anti Psychotics
• Anti Depressants
• Mood Stabilizers
• Pampatulog

Anti Psychotics

Layunin: mawala o mabawasan ang psychosis – hallucination (Basahin:) at delusions.

Mga karaniwang halimbawa: Risperidone, Olanzapine, Clozapine, Aripiprazole, Amisulpride

Iba pang gamit: maari rin gamitin ang mga antipsychotics sa: autism at adhd, dementia, mga nag dedeliryo, bipolar at depressed kung kailangan kontrolin ang kanilang pagiging agresibo o pag may kaunting hallucination na nahahalo o bilang pampatulog.

Ang mga anti Psychotics ay kumakapit sa mga dopamine receptors(susian) para isara ang pinto at hindi makapasok ang dopamine.

Ang dopamine ay isang “neurotransmitter.” Ang mga neurotransmitter ay chemical na ginagamit ng utak para magpadala ng signal. Kunwari may nililigawan ka papadalan mo ng bulaklak. Alam niya na may ibig sabihin iyon. Sinasabing sobra ang dopamine sa ilang parte ng utak kung may psychosis. Ang antipsychotics ay ipipinid ang pinto para hindi makaraan ang dopamine at makapagdulot ng psychosis.

Ano ang kaibahan ng mga iba’t ibang anti Psychotics?

Risperidone – mataas ang dopamine activity. Maaring gamitin sa mga bata at matanda sa mababang dose kumpara sa ibang mga ka-grupo nito.

Olanzapine – nakakaantok, nakakataba, nakaka lakas kumain, nakaka lala ng diabetes, maaring makapag trigger ng epilepsy

Clozapine – karaniwang nirereserba sa mga malalang kaso ng psychosis o matagal ng karamdaman na nakasubok na ng ibang gamot na nabawasan na ng bisa. Ginagamit din sa mga suicidal. Nakaka-antok, nakakataba, at nakaka-lakas kumain rin.

Aripiprazole – swabe ang epekto sa dopamine. Bahagya lamang “mag-sara” ng pinto.

Amisulpride

Anti-Depressants

Layunin: tumaas ang mood

Mga Karaniwang Halimbawa: Escitalopram, Sertraline, Fluoxetine, Paroxetine

Iba pang gamit: Ginagamit din ang mga gamot na ito sa Anxiety(Nerbiyos) at OCD (Obsessive Compulsive Disorder)

Ang mga anti-depressants ay kumakapit sa Serotonin receptors. Ang serotonin ay sinasabing mababa sa ilang lugar sa utak kung ang tao ay depressed. Tumataas ang availability ng serotonin sa utak sa pamamagitan ng mga makabagong anti-depressants. Ang mahirap ay mabagal bago ito tumalab, mga 2 hanggang 3 linggo bago magsimulang tumalab ang mga gamot na ito. Magtataka ang mga pasyente kung hindi maipapaliwanag kung bakit matagal bago makaramdam ng ginhawa.

Ano ang kaibahan ng mga anti-depressants?

Escitalopram – mas safe sa mga matatanda o maraming iniinom na gamot, mas konti ang inter-aksyon sa ibang mga gamot.

Sertraline – ginagamit rin sa anxiety

Fluoxetine – matagal ang buhay (duration of action)

Paroxetine – nakaka-antok

Mood Stabilizers

Layunin: dalhin sa gitna ang mood. Hindi masyadong low-batt (depressed), hindi rin hyper (manic)

Mga Karaniwang Halimbawa: Lithium, Valproate (Divalproex Sodium or Sodium Valproate+Valproic Acid), Lamotrigine

Iba pang gamit: Kombulsyon o epilepsy

Hindi pa matukoy ang partikular na mekanismo bakit gumagana ang mga mood stabilizer. Basta, gumagana sila.

Matagal din sila bago gumana. Ang mga taong sobrang hyper (Basahin: Ano ang Bipolar?) minsan tatagal ng 3 linggo o isang buwan bago humupa ng lubos ang sumpong. Madalas kapag matindi ang sumpong sasabayan ng antipsychotic ang mood stabilizer para mas mabilis humupa ang sumpong, pag kalmado na ang pasyente, iiwanan na lang ang mood stabilizer para gawing maintenance.

Lithium – madaling magkaroon ng side-effect kung di pag-iingatan ang pag-inom. Dapat i-test ang dugo kung tama ang levels tuwing magche-check up para masiguradong tama ang levels. Iwasan ma-dehydrate dahil lalabas din ang mga side effects tulad ng pag sakit ng tiyan (karaniwang unang lalabas), pagkahilo, panginginig, pagkatuyo ng bibig, pagsusuka, di mapakali.

Valproate/Valproic – ito ay makikita sa dalawang formulation: ang Divalproex at and Sodium Valproate. Pareho lamang ito. Magkaiba lamang ng paraan ng pag-absorb. Bawal sa buntis ang Valproic lalo na sa unang ilang buwan, mag-dudulot ito na maging abnormal ang pag-develop ng baby. Safe ito sa mga hindi buntis, hindi lang safe para kay baby.

Lamotrigine – sinasabing mabuti sa mga bipolar depressed. May possibleng side effect na parang nalalaglag ang balat mula sa katawan. Ipapaliwanag ito sa iyo ng doktor.

Pampatulog

Layunin: kumalma ka o makatulog ka

Mga Karaniwang Halimbawa: Zolpidem (Stillnox), Diazepam (Valium), Clonazepam(Rivotril), Alprazolam(Xanor), Bromazepam(Lexotan), —vs—Diphenhydramine(Benadryl), Melatonin (Sleepasil)

Iba pang gamit: para sa nerbiyos, o para sa kombulsyon

Bukod sa Diphenhydramine at Melatonin sa itaas, ang mga binanggit ko ay talagang pampatulog. May mga gamot na may side effect na bahagyang nakaka-antok at ito ay maaring gamitin kahit walang pagkonsulta sa doktor. Ang mga halimbawa ko ay kailangan ng espesyal na reseta para mabili.

Ang mababang dose ng mga gamot na ito ay pampakalma ang mas mataas na dose naman ay pampatulog. Pag ikaw ay umasa lamang sa pampatulog at hindi ginamot ang totoong dahilan ng insomnia o anxiety, hindi mo na matitigilang ang pag-gamit nito at katagalan ay di na ito tatalab. Importante ang pag-uusap niyo ng doktor paano malulunasan ng tuluyan ang nararamdaman mo.

Nagkaka-iba lamang ang mga gamot na ito sa tagal ng epekto nila (ilang oras). Alam ng doktor mo ang akma sa iyo na gamot.

Ang dipehnhydramine ay anti-allergy na gamot na nakaka-antok kaya pwedeng gamitin na pampatulog. Ito ay over-the-counter na gamot.

Ang melatonin ay isang chemical na meron tayo sa utak, habang umaandar ang oras, dumadami ito sa ating utak habang papa-gabi. Pag sapat na ang dami nito, aantukin tayo. Isa itong supplement at over-the-counter na mabibili. Kung hindi melatonin ang problema mo, siyempre hindi ito tatalab.

PAALALANG MULI: Ang mga paliwanag ay payak/simple. Hindi layunin ng akda na ito na maging detalyado at maipaliwanag ng husto ang mga bagay bagay tungkol sa psychiatric medications.

Mga Side-Effects ng Gamot

Tandaan, sa pagbabasa ng pabalat ng gamot, maraming nakalistang side-effects ng mga gamot. Madalas rin tanungin ng mga pasyente at kasama nila ano ang mga side-effects ng isang partikular na gamot. Hindi awtomatiko na mararanasan ng bawat pasyente ang mga nakalistang side-effects.

HINDI AWTOMATIKO NA MARARANASAN NG BAWAT PASYENTE ANG MGA NAKALISTANG SIDE-EFFECTS.

Ito ay mga “possibleng” side-effects lamang. Sa mga pag-aaral iba-iba ang porsyento/chance/tsansa na lumabas ang mga ito at ito ay depende sa maraming kadahilanan.

Hiyang-Hiyang sa Gamot

Totoo ito. Ang tawag sa konseptong ito ay “pharmacogenomics.” Ibig sabihin, maaring kahit parehong generic minsan may partikular na “brand” o gamot na mas “hiyang” sa iyo. Ibig sabihin din, kung ikaw ay may kamag-anak na may kaparehong sakit at gumana ang isang gamot sa kaniya, mataas ang porsyento na tatalab din ito sa iyo. Dapat rin tandaan na kung may ok na brand sa iyo ng gamot, huwag papalit palit ang bibilin mo hanggat maari.

 

================================================
Likha ni :
Christopher P. Alipio, MD, DSBPP
Acute Psychiatric Unit
Amang Rodriguez Memorial Medical Center
================================================
May katanungan ka ba tungkol sa mga Mental Disorders o Mental Health? Ipadala sa pinoymhblog@gmail.com at subukan natin sagutin at talakayin.
================================================